Φόρος Τιμής στον τον E. A. Blair (George Orwell)

Θέλω να γράψω για τον Eric Arthur Blair που γεννήθηκε το 1903 στις Ινδίες και πού ατόφιος Εγγλέζος, όπως ο D.H.Lawrence ή ο Μπλαίηκ, ο Dr. Johnson ή ο G. Κ. Chesterton, δηλαδή αντιπροσωπευτικός μιας εθνότητας - όπως ο Μακρυγιάννης είναι ατόφιος Έλληνας. Θέλω να γράψω για τον Ε.A. Blair πού δεν τον μνημονεύει κανένας, μια και όλοι ξέρουν τον George Orwell –ψευδώνυμο- πού έγραψε το Animal Farm και το Nineteen Eighty Four, τα οποία πούλησαν απάνω από δυο εκατομμύρια αντίτυπα. Έγραψε και άλλα πολλά ο George Orwell - πεζογραφία, δημοσιογραφία, ταξίδια, εντυπώσεις, περιπέτειες, αναμνήσεις, κριτικές• - πάντα σημαντικά και παλικαρίσια, πάντα τίμια και σοβαρά, πάντα ασυμβίβαστα και με κύρος, γιατί στάθηκε o ίδιος σημαντικός και παλικάρι, τίμιος και σοβαρός, ασυμβίβαστος και με κύρος. Δεν ακολούθησε ποτέ σε τίποτα κανέναν από τους περισσότερους ανθρώπους της εποχής του πού, για να μη θεωρηθούν οπισθοδρομικοί ή καθυστερημένοι και ασυγχρόνιστοι aπό την intelligentsia, φοβούνται να σταθούν όρθιοι όταν παίζουν τον Εθνικό Ύμνο (λέει ό Ε, A. Blair) ή -για τον ίδιο λόγο- ντρέπονται να σταυροκοπηθούν όταν μπαίνουν σε μια εκκλησιά (προσθέτω εγώ).

Δεν είπε, ακόμα, ποτέ ψέματα για κανένα ζήτημα και, το σπουδαιότερο, δεν πίστεψε τα μεγάλα ψέματα του 20ου αιώνα στη φιλοσοφία, στην κοινωνιολογία και στην πολιτική, πού δημιούργησαν -όπως όλα τα ψέματα- εκατομμύρια θύματα σε όλο τον κόσμο, τόσο ανάμεσα στους λαούς ή στις ολότητες όσο και ανάμεσα στους διανοούμενους ή στις μειονότητες. Γεννημένος από πατέρα υπάλληλο της Αγγλικής Διοίκησης, πήρε μια υποτροφία για το Eton -ο πατέρας του δε θά είχε τα μέσα να τον στείλει ποτέ σε τέτοιο πολυδάπανο κολλέγιο— από όπου αποφοίτησε προτού συμπληρώσει τα είκοσι, και σε λίγο διορίστηκε στην Ινδική Αυτοκρατορική Αστυνομία -ένα είδος Ελληνικής Χωροφυλακής ή Ισπανική Guardia Civil- στη Βιρμανία. Υπηρέτησε εκεί πέντε χρόνια, κατάλαβε πώς δεν του ταίριαζε το επάγγελμα, μίσησε την αυτοκρατορία («It did not suit me and made me hate imperialism», γράφει ο ίδιος στον πρόλογο της ουκρανικής έκδοσης του Animal Farm -κυκλοφόρησε Νοέμβριο 1947- από όπου παίρνω τα αυτοβιογραφικά τούτα) και παραιτήθηκε το 1927 -όταν βρισκόταν στην Αγγλία με άδεια— για να γίνει συγγραφέας.

Έζησε στο Παρίσι το 1928-29 γράφοντας διηγήματα ή αφηγήματα πού δεν τα δημοσίευε κανένας και πού αργότερα τα κατάστρεψε όλα. (Πεθαίνοντας άφησε ελάχιστα «χαρτιά», από αυτά για τα οποία τόσο πολύ ενδιαφέρονται μια ορισμένη κριτική και οι περισσότεροι βιογράφοι, και στη διαθήκη του ζήτησε να μη γράψουν τη βιογραφία του θέλοντας να δείξει, φαντάζομαι, πώς δεν είχε σε μεγάλη υπόληψη το είδος αυτό.) Τα χρόνια εκείνα, ύστερα από το 1929, τα πέρασε μεροδούλι μεροφάι και αρκετές φορές νηστικός, ζώντας για μεγάλα χρονικά διαστήματα με τους απόκληρους της κοινωνίας ή με στοιχεία ύποπτα στις χειρότερες φτωχογειτονιές και με αυτούς πού αλητεύουν ψωμοζητώντας στους δρόμους ή κλέβοντας. Το έκανε αυτό από αναπαραδιά, αλλά ο τρόπος ζωής των ανθρώπων αυτών τράβηξε το ενδιαφέρον του και αργότερα πέρασε πολλούς μήνες μελετώντας συστηματικότερα τις συνθήκες ζωής των ανθρακωρύχων στη βόρεια Αγγλία. Μοναχά ύστερα από το 1934 άρχισε να κερδίζει το ψωμί του γράφοντας.

Ως το 1930 δεν είχε ακόμα ξεκαθαρισμένη πολιτική άποψη, και το Σοσιαλισμό —ή αυτό που εκείνος ονομάζει Σοσιαλισμό (για περισσότερα, κοίταξε The, Collected Essays, I, 373 στις εκδόσεις «Penguin»)- τον προτίμησε περισσότερο από αηδία για τον τρόπο με τον οποίο καταπίεζαν και παραμελούσαν τους φτωχότερους από τους εργάτες της βιομηχανίας παρά από θεωρητικό θαυμασμό για μια προσχεδιασμένη κοινωνία, «more out of disgust with [...] than out of any theoretical admiration for a planned society» (συνεχίζω να παίρνω τα αυτοβιογραφικά από τον πρόλογο πού ανάφερα -The Collected Essays, III, 455-459). Tο 1936 παντρεύεται -την Eileen O'Shaugnessy (πρόφερε: Ο'Σόκενσι)- και την ίδια σχεδόν βδομάδα ξεσπάει στην Ισπανία ο Εμφύλιος Πόλεμος. Σε έξι μήνες, μόλις αποτέλειωσε ένα βιβλίο πού έγραφε, φεύγουν μαζί με τη γυναίκα του για την Ισπανία, όπου πολεμάει με τους Κυβερνητικούς -όχι με τη Διεθνή Ταξιαρχία, όπως οι περισσότεροι ξένοι, αλλά, από μια σειρά τυχαία περιστατικά («through a series of accidents»), με το P.O.U.M (Partido Obrero de Unificacion Marxista), δηλαδή με τους Ισπανούς Tροτσκιστές- στο μέτωπο της Άραγόνας έξι μήνες, και στη Χουέσκα τραυματίζεται άπο ένα φασίστα ελεύθερο σκοπευτή («a Fascist sniper ») στο λαιμό. Στα μέσα του 1937, όταν οι Κομμουνιστές κυριάρχησαν (ή σχεδόν) στην Ισπανική Κυβέρνηση, άρχισαν οι διωγμοί των Τροτσκιστών, και τα νιογάμπρια μόλις πού κατάφεραν να φύγουν ζωντανοί από την Ισπανία. Δεν τους έπιασαν ούτε μια φορά, ενώ πολλοί από τους φίλους τους εκτελέστηκαν και άλλοι φυλακίστηκαν για καιρό ή εξαφανίστηκαν για πάντα. Το άνθρωποκυνήγημα αυτό γίνηκε ταυτόχρονα με τις μεγάλες δίκες της Ε.Σ.Σ.Δ. και ήταν ένα είδος συμπλήρωμα τους («a sort of supplement to them»). «Στην Ισπανία όπως και στη Ρωσία» -μεταφράζω- «ή φύση των κατηγοριών (συγκεκριμένα: συνωμοσία με τους φασίστες) ήταν η ίδια και, για όσα σχετίζονταν με την Ισπανία, είχα κάθε λόγο να πιστεύω πώς η κατηγορία ήταν ψεύτικη».

Το πάθημα, αυτό τον έμαθε πόσο εύκολα η προπαγάνδα του ολοκληρωτισμού μπορεί να κατακυριέψει τη διαφωτισμένη κοινή γνώμη στις δημοκρατικές χώρες («can control the opinion of enlightened people in democratic countries»), και τον έκανε να ξεχωρίσει, στο σημείο τούτο, από τους αναρίθμητους διαφωτισμένους όσους, για χρόνια ολόκληρα, πιάστηκαν ψιμάρια στην προπαγάνδα αυτή. Πίσω στην Αγγλία το αντρόγυνο αντάμωσε πλήθος καλοπροαίρετους και καλά πληροφορημένους -έτσι νόμιζαν- παρατηρητές να πιστεύουν τις πιο φανταστικές ιστορίες για συνωμοσία, προδοσία και δολιοφθορά, πού διάβαζαν στις διάφορες ανταποκρίσεις των εφημερίδων από τις δίκες της Μόσχας. Τότε κατάλαβε καθαρά την αρνητική επίδραση του σοβιετικού μύθου («the negative influence οf the Soviet myth») απάνω σε αυτό πού εκείνος ονόμαζε Σοσιαλισμό (βλέπε παραπάνω τη σχετική παραπομπή). «Πρέπει κανένας ωστόσο να θυμάται», γράφει, «πώς η Αγγλία δεν είναι ολότελα δημοκρατική. Είναι και αυτή μια χώρα κεφαλαιοκρατική με μεγάλα ταξικά προνόμια και (ακόμα τώρα, ύστερα από ένα πόλεμο πού σχεδόν μας εξομοίωσε όλους) με μεγάλες διαφορές στον πλούτο. Μολαταύτα είναι μια χώρα όπου οι άνθρωποι έζησαν κάμποσες εκατοντάδες χρόνια δίχως να γνωρίσουν εμφύλιο πόλεμο, όπου οι νόμοι είναι σχετικά δίκαιοι και σχεδόν πάντα μπορεί να εμπιστεύεται κανένας τις επίσημες ειδήσεις και τις στατιστικές, και όπου να έχεις και να εκφράζεις τις απόψεις μιας μειοψηφίας δε συνεπάγεται κανένα θανάσιμο κίνδυνο». Σε μια τέτοια ατμόσφαιρα δύσκολο να πιστέψει κανένας τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, τις μαζικές εκτοπίσεις, τις παράνομες συλλήψεις, τη λογοκρισία του τύπου και τα υπόλοιπα. Ένας μέσος άνθρωπος γίνεται εύκολοπίστευτος στην ολοκληρωτική προπαγάνδα -συγκρίνει αυτόματα με τα όσα ξέρει- και καταπίνει με αθωότητα τα μεγαλύτερα ψέματα. Αυτό συμβαίνει με τον περισσότερο κόσμο και με όλα όσα, διαβάζει για μια χώρα όπως η Ε.Σ.Σ.Δ. («Everything he reads about a country like the U.S.S.R. is automatically translated into English terms»), και η πλειοψηφία των Άγγλων στάθηκε ανίκανη, ως τα 1939 και αργότερα ακόμα, να αποτιμήσει την αληθινή φύση του καθεστώτος των Ναζήδων στη Γερμανία («of assessing the true nature of the Nazi regime in Germany»).


Σε ένα άλλο αυτοβιογραφικό σημείωμα, γραμμένο τον Απρίλη του 1940, σημείωνε: «Όσα είδα στην Ισπανία, και όσα είδα από τότε μέσα στα παρασκήνια, σε αριστερά πολιτικά κόμματα, μου προκάλεσαν φρίκη για την πολιτική». Και παρακάτω: «Συναισθηματικά είμαι, βέβαια, «αριστερός», αλλά πιστεύω πώς ένας συγγραφέας μπορεί να απομείνει τίμιος μοναχά μακριά από κομματικές ταμπέλες» (The Collected Essays, II, 39). Στην Αγγλία ο George Orwell χάνει τη γυναίκα του την άνοιξη του 1945, και από το 1947 μπαινοβγαίνει σε διάφορα νοσοκομεία -υπόφερε από φυματίωση- ως το θάνατο του στις αρχές του 1950, σε ηλικία 46 χρονών. (Τον Όχτώβριο του 1949, τρεις μήνες προτού πεθάνει, παντρεύεται την Sonia Brownwell πού είχε γνωρίσει το 1945.) Αυτά για τον George Orwell.