Κωστής Μοσκώφ – Ρήσεις.
«Τα όνειρα με συνοδεύουν σε κάθε μου δραστηριότητα. Όνειρα σημαίνει όλα ή τίποτα. Μέσα στον κύκλο της πραγματικότητας δε συνέβησαν μεν όλα, ωστόσο έγιναν αρκετά. Με πολύ κόπο, είναι αλήθεια, αλλά έτσι είναι η ζωή. Πάντως, όσο κι αν φαίνεται περίεργο, δεν κόπιασα τόσο να πείσω τους πολιτικούς να κάνουμε πράξη όσα σχεδίαζα. Παρά το ότι προέρχομαι από την Αριστερά, τα πάω καλά με τους πολιτικούς όλων των παρατάξεων. Εχθρός μου και παραγωγός του ιδιαίτερου κόπου που χρειάσθηκε να καταβάλω, είναι η ανθρώπινη βλακεία, όλων των χρωμάτων και των αποχρώσεων.»
«Κερδίζω προσωπικά από την επαφή με τους άραβες, οι οποίοι έχουν μεγάλο πολιτισμό. Μέσα από αυτή την ανταλλαγή βγαίνουμε όλοι κερδισμένοι σε βιώματα, αισθήσεις, ιδέες.»
«Αυτό που επιδιώκω μέσα από την ισότιμη αντιμετώπιση των δυο πολιτισμών, είναι να γνωστοποιήσω στον αραβικό κόσμο την ουσία του ελληνικού πολιτισμού. Αυτή η ουσία είναι, κατά τη γνώμη μου, η άρνηση των δομών του κόσμου όπως τις παραλαμβάνουμε αλλά δε σταματάμε να πολεμάμε για να τις αλλάξουμε. Μέσα στην ιστορία είμαστε ένας πολεμιστής λαός, ένας επαναστάτης λαός κατά των απρόσωπων και άδικων δομών της οικουμένης. Και όταν αποτυχαίνουμε - αφού δεν είναι γραφτό πάντα να πετυχαίνουμε - εμείς μπορούμε αυτή την αποτυχία να τη μετατρέπουμε σε ένα τεράστιου μεγέθους ολικό γεγονός. Την τραγωδία, που επικαθορίζεται από την κάθαρση... Δηλαδή, τη νίκη του ανθρώπου.»
«Και στον χριστιανικό κόσμο υπάρχουν φονταμενταλιστές, στον χριστιανικό κόσμο υπάρχουν και φασίστες. Υπάρχουν αυτοί που επιβάλλανε την αποικιοκρατία. Παντού υπάρχουν υπερβολές. Παντού υπάρχουν φανατικοί, αλλά κατά κανένα τρόπο το Ισλάμ δεν είναι φανατικό αφού βασίζεται κατά μεγάλο μέρος στον ελληνιστικό πολιτισμό. Στο Μεσαίωνα, περισσότερο προστάτευε το Ισλάμ τους εβραίους και τους χριστιανούς παρά οι χριστιανοί που καίγανε στην πυρά κάθε άλλη άποψη, ακόμη και χριστιανική εκτός γραμμής. Δεν μπορούμε να ταυτίζουμε μια φανατική εκφορά ενός χώρου με τον Χώρο...»
«Η ταυτότητα του έρωτα και της αγάπης - της μανικής αγάπης που καίει τον άνθρωπο - είναι κατά τη θεολογική εκφορά το κέντρο της ζωής. Αυτός ο έρωτας υπάρχει στον καθένα και δεν πρέπει απλώς να τον αποκαλύψουμε, αλλά να τον χρησιμοποιήσουμε για να αλλάξουμε τον κόσμο. Η ανθρώπινη θέληση γίνεται υλική δύναμη, όταν γίνεται κτήμα της μάζας. Το κίνημα των πρώτων χριστιανών δεν ήταν κίνημα αγάπης για τον Άλλο; Οι κομμουνιστές στην καλύτερη τους εκφορά, όχι οι πτωχευμένοι την πτώση των οποίων είδαμε..., όλοι αυτοί δε δίνανε τη ζωή τους για τον άλλο άνθρωπο; Τον έρωτα αυτόν πρέπει να τον κάνουμε πιο απτό, να τον κάνουμε και πάλι - όπως είχε υπάρξει - μια δύναμη κίνησης της κοινωνίας.»
«Η πρώτη ανάγκη παγκοσμίως αυτή τη στιγμή είναι να ανατραπεί η υπερεκμεταλλευτική σχέση βορρά-νότου. Διαφορετικά, θα γεννηθεί ένας κίνδυνος μεγαλύτερος και από τον πυρηνικό. Η απελπισία που γεννάται από την εξαθλίωση των μαζών στον τρίτο κόσμο και που θα φανεί σε πρώτη φάση μέσα από την τρομοκρατία, ακόμη και μέσα στις χώρες του πρώτου κόσμου. Πρέπει να θεωρηθεί ως ανάγκη επιβίωσης για τον πρώτο κόσμο η βοήθεια - όχι φιλανθρωπικά - προς τις χώρες αυτές.»
«Στα 2050 εγκαταστάσθηκαν κυβερνήσεις συνεργασίας των φυλών και των πολιτικών τάσεων. Η δημοκρατία ήταν τώρα πολυεθνική. Αργόσυρτα οικοδομήθηκε πάνω στη μικροαστική συνείδηση των μαζών η ιδεολογία του Έρωτα - μιας καινούργιας επανάστασης. Ως Σάρκα Έρωτα εκτείνεται η Παγκόσμια Επανάσταση. Εξεγείρεται η Οικουμένη. Τούρκοι και Κούρδοι σταματούν τον αλληλοσπαραγμό. σχίζοντας την ημισέληνο, υψώνουν άλικη παντού την κόκκινη σημαία. Εκατό χρόνια μετά την κατάρρευση του υπαρκτού. Αυτού που οι απανταχού ανέραστοι είχαν υποσκάψει... Οι λαοί θεσμοθετούν χιλιόχρονα όνειρα. Έκτοτε τα κοινοβούλια νομοθετούν τον έρωτα και τη δικαιοσύνη. Το Δίκαιο παντρεύεται τον έρωτα. Ο Χριστός προχωρά πάνω στη Γη υψώνοντας παντού την κόκκινη σημαία. Όσοι δεν ξέρουν ν' αγαπούν κλείνονται σε ιδρύματα. Εκείνοι που επιμένουν στέλνονται κοσμοναύτες στον γαλαξία. Ο έρωτας τώρα ολικός καταργεί τον θάνατο...»
[Κάϊρο, Ιαν. 1998]
Οδός Πανός
Οκτώβριος Δεκέμβριος 2002
σελ. 62-64
Πάνος Θεοδωρίδης
«1972 ή '73. Με το πρώτο του βιβλίο φρέσκο στα βιβλιοπωλεία, εμφανίστηκε στο σπίτι μου, τότε Κριεζώτου 4, ωραίος, ευγενής, αβρός και ήπιος. Μιλήσαμε κατ' ιδίαν ή σε παρέα πάνω στα ζητήματα που τότε εκάλυπταν την απόγνωση της νεότητας. Ήμουν επηρμένος και ανόητος, ήταν ταπεινόφρων και στοχαστικός. Αισθανόμουνα ότι με επηρέαζε ευεργετικά, πράγμα που αυτομάτως με εξόργισε.
Ο ίδιος δεν μιλούσε ποτέ για τον εαυτό του. Μιλούσε απεναντίας πολύ για τα πράγματα της κοινωνίας, δίνοντας συχνότατα έναν επιγραμματικό χαρακτήρα στο κλείσιμο της φράσης του. Διατηρήσαμε στην πρώτη πενταετία μια αραιή πλην εγκάρδια σχέση. Είχαμε κοινούς γνωστούς και μερικά κοινά στέκια.
Δυο φορές μου φέρθηκε μεγαλόψυχα, μνημονεύοντας με τιμητικά μεταξύ των ποιητών που τον ενδιέφεραν, και δυο φορές ατάκα τον λοιδόρησα δημοσίως, με γραπτά που μένουν και μ' ενοχλούν ακόμη και σήμερα. Δεν έδωσα δημοσίως συνέχεια. Μερικές φορές με κοίταζε πληγωμένος εν μέσω αστεϊσμών και κουλτούρας, αλλά ήταν πολύ ευγενής για να με προσβάλει-ήξερε ότι ήμουν βάρβαρος και με βαρβάρους μπορείς μόνον να περιμένεις.
Από τους σεισμούς κι έως την φυγή του προς την Αίγυπτο, βρεθήκαμε αρκετές φορές στο σπίτι του στη Θεσσαλονίκη, στη Σοφούλη, ακόμη κι όταν ζούσε εκεί ο Γιώργος Σαββίδης, είτε στο λοφώδες κτήμα του στον Πλαταμώνα. Συχνά εκεί ο σοφός Μαρωνίτης, η γενναία Τζίνα Πολίτη, πάντοτε η γοητευτική Πόπη, παιδιά, ήρεμες συνήθειες βρώσης και πόσης, σπινθηροβόλες συζητήσεις, πολλά γέλια, κάποτε σαρδώνεια. Στα ενδιάμεσα, συνέχιζα να εκνευρίζομαι δημοσίως με τα νεορθόδοξα και τα αγαπητικά του (αφιερώνοντας του πάντως ένα μιούζικαλ που έγραψα το 1985), αλλά όταν ξέσπασε το μακεδόνικο, παρότι δεν συμφωνούσε με την Χάρτα μου, απομονωθήκαμε τρεις τέσσερις φορές σε φουαγιέ επαρχιακών συνεδρίων και μου ζήτησε (με διάθεση να κατανοήσει) στοιχεία τεκμηριωτικά, ιστορικά και ιδίως του μεσοπολέμου. Στο βλέμμα του δεν υπήρχε η αθηναϊκή απαξιωτική απαρέσκεια. Ήταν ένας πεδινός, που η εικοσαετής σχέση του με ένα καμποτίνο, του έδινε θυμοσοφία.
Δεν γνώρισα πιο σκληρόν και πειθαρχημένον εσωτερικά άνθρωπο. Η δισενιαύσια επίσκεψη του Χάρου στο σώμα του δεν άφηνε ουλές, αλλά ανοιχτές διώρυγες. Ήταν καμωμένος για το Πανδιδακτήριο, ήταν αφοσιωμένος στην καταλλαγή, ήταν αριστοκρατικός και γι' αυτό αόρατος.
Τελικά, μετά τον θάνατο του, οπότε είχα γραικωθεί αρκετά, τυλίχτηκα μέσα στο λίπος Ζελιάνας, στα μάτια μερικών επιζώντων. Κι ακόμα δεν μπορώ να μιλήσω για την χάρη του. Ανήκε σε ένα μέγεθος και σε μια ποιότητα που με υπερβαίνει.Και σε εποχή θορύβων και σειρήνων, ορκίζομαι ότι δεν θα ξεχάσω ποτέ τη φωνή του.»
Οδός Πανός
Οκτώβριος Δεκέμβριος 2002
σελ. 51-52
