Χοιροβοσκός ο Αναγνώστης

Tα κίνητρα πού ώθησαν τους Έλληνες να πάρουν τα όπλα το 1821 ήταν ποικιλόμορφα: μερικά από αυτά προϊόν του μακρινού παρελθόντος τους και άλλα αποτέλεσμα πιο πρόσφατων πολιτικών και κοινωνικών εξελίξεων στην Ευρώπη και στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Μολονότι είχαν, επί αιώνες, συνεργαστεί με τους αλλόθρησκους αφέντες τους, δεν είχαν πάψει να τους αντιμετωπίζουν με άγριο μίσος και βαθιά περιφρόνηση. Είχαν μια έμφυτη συνωμοτική διάθεση κι ένα έντονο αίσθημα τοπικής ανεξαρτησίας είχαν ακόμη ένα είδος εθνικής συνείδησης, τον ελληνισμό τους, πού καλ­λιεργήθηκε χάρη στην Εκκλησία και την επιβίωση της ελληνικής γλώσ­σας. Πολλοί Ελληνες, όπως είδαμε, είχαν ποικιλότροπα εμποτισθεί με τις ιδέες του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού και είχαν βγάλει τα δικά τους συμπεράσματα βλέποντας την αμερικανική ανεξαρτησία, την αναστάτωση της επαναστατημένης Ευρώπης, την εγκαθίδρυση της Ιόνιας Πολιτείας και τους αγώνες στη Λατινική Αμερική.

Άλλα, μολονότι ένα λαό μπορούν να τον ενεργοποιήσουν πολλές και ποικίλες ιδέες, εκείνο πού τον κάνει συνήθως να καταφύγει στη βία είναι η όξυνση μιας συγκεκριμένης ιδέας, σε συνδυασμό με μια λανθάνουσα κι­νητήρια δύναμη, πού είναι συνήθως ο φόβος. Στούς Έλληνες, εκείνο πού οξύνθηκε ήταν ό θρησκευτικός τους ζήλος, καί ή όξυνση αυτή οφείλεται, κατά κύριο λόγο, στη Φιλική Εταιρεία. Ακόμη και οι Έλληνες εκείνοι που κινδύνευαν να χάσουν πάρα πολλά από τη δημιουργία μιας πολιτικής αναστάτωσης στην 'Οθωμανική Αυτοκρατορία, πήραν, όπως είδαμε, μέ­ρος στη συνωμοσία των Φιλικών, μια και κανένας Έλληνας δεν μπορεί ν' αντισταθεί στο νεωτερισμό και στην επιθυμία να παίξει έναν ηγετικό ρό­λο.

Από τη στιγμή πού βρέθηκαν ανακατεμένοι, ό φόβος τους έσπρωξε να κινηθούν. Αυτό βοήθησε την Εταιρεία, πού κάτω από την πίεση του ελληνικού έγωκεντρισμού είχε ήδη εμφανίσει σημάδια διάσπασης, να επι­ζήσει αρκετά ώστε να κινητοποιήσει, τα ποικίλα στοιχεία της ελληνικής κοινωνίας, ανάμεσα στα όποία το κυριότερο ήταν οι κλέφτες. Περισσότε­ρο δεν προχώρησε η Εταιρεία, δε δημιούργησε τον κατάλληλο μηχανισμό ούτε για την παραπέρα διεξαγωγή του πολέμου ούτε για τη συγκρότηση ενός ελληνικού κράτους. Κατά συνέπεια, εκείνοι που ανέλαβαν να συντη­ρήσουν τις ένοπλες δυνάμεις και να συγκροτήσουν ένα είδος κυβέρνησης για να κατευθύνει τον αγώνα ήταν οι Έλληνες ιθύνοντες επί Τουρκοκρα­τίας, με τους ισχυρούς τοπικούς δεσμούς. Στις ενέργειες τους αυτές βρέ­θηκαν αντιμέτωποι με ένα ελληνικό δημοκρατικό φρόνημα στενά δεμένο με την κλέφτικη τοπικιστική φιλαυτία. Κατά συνέπεια, οί συνεχείς από­πειρες για τη δημιουργία κρατικών θεσμών συνοδεύονταν πάντοτε από έκδηλώσεις αναρχίας και αδελφοκτόνες συγκρούσεις, πού έπαιρναν τη βιαιότερη κι εκρηκτικότερη μορφή λόγω των εθνικών χαρακτηριστικών -της υπερβολικής πανουργίας, της αγάπης για τις ραδιουργίες, της ροπής στις συναισθηματικές ακρότητες, της επιθυμίας όλων να καθοδηγούν και της απροθυμίας όλων να καθοδηγούνται.

Παρά τον φαινομενικά μοναδικό σκο­πό για τον οποίο οι Έλληνες άρχισαν την Επανάσταση, υπήρξε τελικά τόση ποικιλία δευτερευόντων σκοπών και τέτοια σύγκρουση συμφερόντων, ώστε σε κάθε στιγμή σχεδόν κινδύνευε η εθνική υπόθεση.

Οι ανώτερες κοι­νωνικές τάξεις ήθελαν την οθωμανική κοινωνία χωρίς τους Τούρκους, οι στρατιωτικοί ήθελαν ν' αποκτήσουν για λογαριασμό τους αντίστοιχες ανε­ξάρτητες σατραπείες και να γίνουν μικρογραφίες του Αλή-πασά, και τα χαμηλότερα στρώματα ήθελαν απλώς να βελτιώσουν τη θέση τους, να. γλι­τώσουν από τους φόρους, να γίνουν ιδιοκτήτες και ν' αυξήσουν την έκταση της γης πού καλλιεργούσαν και ν' ανέβουν ψηλότερα στην κοινοτική κλί­μακα. Ανάμεσα στις φτωχότερες και τις πλουσιότερες τάξεις υπήρχε πάν­τοτε, λανθάνουσα, ή σύγκρουση.

Αλλά η σύγκρουση αυτή ποτέ δεν κατέ­ληξε σε ανοιχτή αναμέτρηση κατά τα γεγονότα πού επακολούθησαν. Η φτωχολογιά, που δεν αποτελούσε μια ομοιόμορφη μάζα, δεν είχε δικούς της αρχηγούς, και ούτε εμφανίστηκαν διανοούμενοι ή πολιτικοί να την κα­θοδηγήσουν σαν κοινωνική τάξη. Αρχηγοί της τελικά ήταν οι τοπικοί πρού­χοντες, που βρίσκονταν πολύ ψηλότερα στην κοινωνική κλίμακα και με τους οποίους την ένωναν οι περίπλοκοι δεσμοί της ελληνικής κοινωνίας.

Σελ.106-107
Εκδόσεις Μ.Ι.Ε.Τ