Χοιροβοσκός ο Αναγνώστης

Λίγοι μόνον, και διαβόητοι, philosophes maudits μίλησαν θετικά για την ισχύ, ανακηρύσσοντας την βασικό θέμα και κεντρική κατηγορία της σκέψης. Οι πλείστοι φιλόσοφοι υποχρεώθηκαν βέβαια να μιλήσουν κι αυτοί για την ισχύ, είτε μεγαλόφωνα είτε σιγαλά, ωστόσο στην περίπτωση αυτή δεν ενδιαφέρονταν τόσο για την ίδια την ισχύ στην οντολογική, ανθρωπολογική ή κοινωνικοϊστορική της διάσταση, παρά μάλλον προσπαθούσαν να βρουν μια θεωρητική στρατηγική για τον εξορκισμό, την εξου­δετέρωση ή την εξημέρωση της. Τέτοια στρατηγική ήταν όχι μόνον η ηθική καταγγελία και ή απαίτηση για εκρί­ζωση κάθε ισχύος μέσω της εγκαθίδρυσης της Ουτοπίας, όχι μόνον η έκκληση προς περιστολή της αχαλίνωτης άσκησης ισχύος (έστω κι όταν διαπιστωνόταν καρτερικά πόσο αναπόδραστη είναι η χρήση και η κατάχρηση της), όχι μόνον η εξιδανίκευση του παράγοντα της ισχύος μέσω της έκπνευμάτωσής του — άλλα επίσης η σύλληψη του Όντος και του Κόσμου ως ισχύος, υπό τον ορό όμως ότι η τέτοια ισχύς, η ισχύς ως βαθύτατη υφή και ουσία του Όντος —ήτοι ως Θεός ή ως Απόλυτο Πνεύμα— παραμένει εξ αρχής συνυφασμένη με ύψιστες ηθικές αρχές και έτσι, με την ίδια την εκδίπλωσή της επιβοηθεί την επιβολή των αρχών τούτων.

Άν διερευνήσουμε τους λό­γους της τέτοιας συμπεριφοράς των φιλοσόφων στη μέγιστη πλειοψηφία τους, αναπόφευκτο είναι να κάνουμε λόγο για τις ευνόητες μνησικακίες ανθρώπων, οι οποίοι βέβαια εκχωρούν στον εαυτό τους την υψίστη θέση μέσα στο βασίλειο των ιδεών, όπως το χτίζουν οι ίδιοι, όμως μέσα στο θέατρο της καθημερινής ζωής είναι υποχρεω­μένοι να αρκεσθούν σε μάλλον παράμερες θέσεις κι επί πλέον, πολλές φορές, να σκύψουν ή να συρθούν μπροστά στους κυριάρχους.

Όσο η βασιλεία των φιλοσόφων δεν είναι του κόσμου τούτου, η φιλοσοφία αναγκαστικά θα παραμένει λίγο-πολύ αύτοϊκανοποίηση ο ισχυρισμός ότι το ηθικό πνεύμα είναι υπέρτερο σε σχέση με την καθ'εαύτην τυφλήν ισχύ - ή και η ταύτιση του πνεύματος με την «αληθινή» ισχύ - σκοπεύουν in concreto να αποδείξουν την ανωτερότητα εκείνων, οι οποίοι διαθέτουν αυτό το πνεύμα και συνάμα θέλουν να επιφυλάξουν στον εαυτό τους το δικαίωμα να αποφασίζει ποιος διαθέτει πνεύμα και ποιός όχι.

Ωστόσο η ερμηνεία αυτή διόλου δεν αρκεί για να γί­νουν κατανοητές οι σχέσεις μεταξύ φιλοσοφίας και ισχύος σ’ όλη τους την πολυμέρεια, τόσο από την άποψη της ιστορίας των ιδεών όσο και στην προοπτική της κοινω­νικής ιστορίας. Από τότε που διαμορφώθηκαν ήθικοθρησκευτικές ιδέες και εν πάση περιπτώσει από τότε που εμφανίσθηκαν προηγμένοι πολιτισμοί, η ισχύς, η εξου­σία, ακόμα και η οργανωμένη βία, δεν μπορούν να δρά­σουν μακροπρόθεσμα και τελεσφόρα αν δεν διαθέτουν κάποια νομιμοποίηση. Αν πράγματι ο άνθρωπος είναι ένα όν, το όποιο από τα υπόλοιπα ζώα διακρίνεται χάρη σε ό,τι παλαιοθεν ονομάζεται «πνεύμα», τότε αυτό σημαίνει πρώτα-πρώτα ότι το πρόβλημα του νοήματος και το πρό­βλημα της ισχύος συγχωνεύονται σε διαφορετικά επίπεδα και με διαφορετικές μορφές, ότι δηλαδή όποιος δίνει στα πράγματα το νόημα τους ασκεί ισχύ και ότι οποίος κατέ­χει ισχύ ή εξουσία επικαλείται το νόημα των πραγμά­των και το χρησιμοποιεί ως μέσο.

Ως παραγωγοί και διαχειριστές νοήματος οι φιλόσοφοι είναι και αυτοί πα­ραγωγοί και διαχειριστές ισχύος. Η θέση τους είναι εν μέρει τραγική και εν μέρει κωμική επειδή δεν μπορούν οι ίδιοι να μετουσιώσουν την ισχύ αυτή σε δική τους κοι­νωνική κυριαρχία και αντίστοιχα, μάλλον ονειρεύονται ότι οι κυρίαρχοι θα φιλοσοφήσουν κάποτε παρά ότι οι φιλόσοφοι θα κυριαρχήσουν.

Ανάμεσα στη φιλοσοφία ως αύτοϊκανοποίηση, με την έννοια που εξηγήσαμε παραπάνω, και στη φιλοσοφία ως παραγωγή νοήματος και ισχύος στο πλαίσιο του κοινω­νικού καταμερισμού της εργασίας υφίσταται λοιπόν μια αξεπέραστη αντίθεση. Γιατί ο φιλόσοφος δεν είναι σε θέση να ορίσει μόνος του ποιος και πώς θα χρησιμοποιήσει τα προϊόντα της σκέψης του. Αν μπορούσε να το απο­φασίσει αυτό, αν με άλλα λόγια μπορούσε να αναγορεύσει τη δική του σκέψη, στη δική του ερμηνεία, σε γνώμονα της κοινωνικής πράξης, τότε θα ήταν κυρίαρχος, de facto τουλάχιστον.

Ομως του επιτρέπεται να κυριαρχεί μο­νάχα στο βασίλειο των (δικών του) ιδεών, και ο πρωταρ­χικός λόγος γι' αυτό είναι ότι ο ίδιος χάνει τη δυνατό­τητα να ερμηνεύει δεσμευτικά τις ιδέες του μόλις αυτές κάνουν την εισοδό τους στο ευρύτερο κοινωνικό πεδίο. Την ερμηνεία την αναλαμβάνουν τότε όσοι ήδη κυριαρ­χούν κοινωνικά ή εγείρουν σοβαρές αξιώσεις κυριαρχίας σ' αυτών την ερμηνεία αναπτύσσουν την ευρύτερη επή­ρεια τους οι φιλοσοφικές ιδέες. Την αναπτύσσουν λοιπόν στον βαθμό πού το επιτρέπει και το απαιτεί το παιγνίδι της κοινωνικής ισχύος και εξουσίας. Όμως το επιτρέπει και το απαιτεί αναγκαστικά, εφ' όσον το ζήτημα της ισχύος και το ζήτημα του νοήματος συγχωνεύονται.

Ανεξάρτητα άπο τους λόγους της γένεσης της, η φι­λοσοφία επιδρά μονάχα εφ' όσον νομιμοποιεί την ισχύ, την εξουσία ή συναφείς αξιώσεις. Ακριβώς αυτή της ή λειτουργία εξηγεί σε τελευταία ανάλυση γιατί ίσαμε σή­μερα κατά κανόνα θεώρησε ως ιδιαίτερη αποστολή της την υπέρβαση ή τον δαμασμο του φαινομένου της ισχύος με τη βοήθεια ηθικών κατηγοριών: μονάχα ή ηθικά νο­μιμοποιημένη ισχύς είναι ικανή να ασκήσει εξουσία και μονάχα ή ηθικά νομιμοποιημένη ισχύς μπορεί να στηρί­ξει μιαν εξουσία. Η φιλοσοφία ως φιλοσοφία δεν μπορεί ποτέ να μιλήσει αβίαστα κι απροκατάληπτα -δηλαδή όχι ηθικολογικά, δίχως βλέψεις ισχύος- για το πρόβλημα της ισχύος· αυτό το έκαμαν ελάχιστοι μόνο φιλόσοφοι. Στις ημέρες μας ο τόνος έχει γίνει βέβαια πιο ανοιχτός και ελεύθερος, όμως αυτό δεν οφείλεται στη λύση του αρχέγονου δεσμού μεταξύ φιλοσοφίας και ηθικής σκέ­ψης, παρά μάλλον στην κατάλυση ολόκληρης της παρα­δοσιακής φιλοσοφικής θεματικής κάτω απ' την επιρροή του διαμορφούμενου μαζικοδημοκρατικού - μεταμοντέρνου τρόπου σκέψης, ο όποιος, με την αμεριμνησία του ακα­ταλόγιστου, συνδυάζει τα πάντα με τα πάντα.

Π. Κονδύλης
«Η ηδονή, η ισχύς, η ουτοπία»
Εκδ.στιγμή, 1992
Σελ.51-55

Ετικέτες Παναγιώτης Κονδύλης

Γεώργιος Χοιροβοσκός | Σάββατο, Ιουνίου 30, 2007 | 3:09 μ.μ. | Διεύθυνση Παραπομπής