Σάββατο, Μαρτίου 24, 2012

π. Σέργιος Μπουλγκάκωφ - Ο Karl Marx ως θρησκευτικός τύπος.




Χαρακτηριστική ιδιότητα των ιδιοσυγκρασιών δικτατορικού τύπου είναι ή ευθύτητα τους και η εμφανώς αναιδής αντιμετώπιση της ανθρώπινης ατομικότητας, οι άνθρωποι γίνονται γι' αυτούς ένα είδος σημείου της άλγεβρας, προορισμένοι να είναι μέσα για τον ένα ή τον άλλο σκοπό, ακόμα και τον αρκετά υψηλό, ή αντικείμενα, για την πολύ ή ελάχιστα ενεργητική, αν και πλέον καλοπροαίρετη, επιρροή. Στον τομέα της θεωρίας το γνώρισμα αυτό θα εκφραστεί στην έλλειψη προσοχής προς την συγκεκριμένη, ζωντανή ανθρώπινη προσωπικότητα, με άλλα λόγια μέσα από την αγνόηση [= περιφρόνηση] του προβλήματος της ατομικότητας.

Η θεωρητική αυτή αγνόηση της ατομικότητας, η εξάλειψη του προβλήματος του ατομικού με το πρόσχημα της κοινωνιολογικής ερμηνείας τής Ιστορίας, είναι χαρακτηριστική και για τον Marx. Γι' αυτόν το πρόβλημα τής ατομικότητας, του απόλυτα αδιαίρετου πυρήνα της ανθρώπινης ατομικότητας, τής ολοκληρωτικής υποστάσεως της, δεν υπάρχει. Ό Marx -στοχαστής, χωρίς να θέλει, υπάκουσε σ' αυτό το σημείο τον Marx-άνθρωπο, διύλισε την ατομικότητα μέσα στην κοινωνιολογία ως το τέλος, δηλαδή όχι μόνον εκείνο που μέσα σ' αυτήν υπόκειται πράγματι, αλλά και εκείνα πού είναι εντελώς αδιάλυτα, και αυτό το χαρακτηριστικό του, παρεμπιπτόντως, διευκόλυνε το χτίσιμο των τολμηρών και γενικών θεωριών οικονομικής ερμηνείας τής Ιστορίας, όπου στο άτομο, και στην ατομική δημιουργία γενικότερα, λένε το επικήδειο άσμα.

Ό Marx δεν βρέθηκε ποτέ σε σύγχυση, δεν του έκανε καμμία εντύπωση ή εξέγερση του Stirner, ο οποίος ήταν σύγχρονος του και πού προσπέρασε αισίως, χωρίς κάποιες έκδηλες γι' αυτόν συνέπειες του ηθικού ατομικισμού του Kant και του Fichte, το πνεύμα των οποίων ήταν διάχυτο ακόμα και στον αέρα τής Γερμανίας (πόσο αισθητή είναι ή επιρροή αυτή ακόμα και στον Lassalle). Πόσο μάλλον φάνταζε ανέφικτη η διαβρωτική κριτική του ανθρώπου του υπογείου" του Dostoievsky, ο οποίος, μεταξύ άλλων δικαιωμάτων, διεκδικεί το φυσικό δικαίωμα στην... βλακεία και στο καπρίτσιο, προκειμένου να ζήσει όπως θέλει, σύμφωνα με την ατομική ανόητη βούλησή του. Όταν έβαζε την ζωή και την ιστορία μέσα στον κοινωνιολογικό κορσέ που σπάει τα πλευρά, δεν υπήρχε μέσα του η παραμικρή προαίσθηση του εξεγερμένου ατομισμού του ερχόμενου Nietzsche.

Σύμφωνα με τις αντιλήψεις του Marx, οι άνθρωποι δημιουργούν κοινωνιολογικές ομάδες και αυτές οι ομάδες βαθμιαία και νομοτελειακά αποτελούν σωστές γεωμετρικές φιγούρες σαν να μην συμβαίνει τίποτε άλλο στην Ιστορία εκτός από την ρυθμική κίνηση αυτών των κοινωνιολογικών στοιχείων. Αυτή η κατάργηση του προβλήματος της ατομικότητας είναι το βασικό χαρακτηριστικό του μαρξισμού, και ταιριάζει τόσο καλά στην αυταρχική ιδιοσυγκρασία του δημιουργού αυτού του συστήματος.[…]

[…]Το βασικό χαρακτηριστικό της προσωπικότητας του Marx και της κοσμοαντιλήψεώς του, στο οποίο αναφερθήκαμε, η εκ μέρους του περιφρόνηση του προβλήματος του ατομικού και του συγκεκριμένου, προδικάζει την σχετική αναισθησία του προς το οξύ θρησκευτικό πρόβλημα, διότι αυτό, πρώτα από όλα, είναι το πρόβλημα του ατομικού. Αυτό είναι το ζήτημα για το πόσο πολύτιμη είναι η ζωή μου, η προσωπικότητα μου, για τα όσα υπομένω, για τις σχέσεις μου με τον Θεό, για την μεμονωμένη ανθρώπινη ψυχή, για το προσωπικό της στοιχείο, και όχι μόνον για την κοινωνική σωτηρία. Εκείνη, ή μοναδική στο είδος της, ή αναντικατάστατη, ή απολύτως ανεπανάληπτη προσωπικότητα, ή οποία μία φορά μόνον, κάποιο διάστημα, παρήλθε από την ιστορία, έχει αξιώσεις για το απόλυτο, για την ακατάλυτη σημασία, την οποία μπορεί να υπόσχεται μόνον η θρησκεία, ο ζωντανός Θεός των ζώντων, της θρησκείας, και όχι ο νεκρός θεός των νεκρών της κοινωνιολογίας.

Αυτό ακριβώς το πρόβλημα, το όποιο δεν μπορεί να λυθεί ούτε και να χωρέσει πουθενά, πέρα και εκτός των ορίων τής θρησκείας, προσδίδει στην θρησκευτική συνείδηση την θρησκευτική αμφιβολία, και γενικά στις θρησκευτικές ανησυχίες αυτήν την οξύτητα, αυτό [το πρόβλημα] καίει τόσο πολύ και κάνει τον άνθρωπο να υποφέρει τόσο πολύ.

Έδώ, αν θέλετε, έχουμε προσωπικό εγωισμό, αλλά ένα εγωισμό ανώτατης τάξεως, όχι μία εμπειρική αυταρέσκεια αλλά ύψιστη πνευματική δίψα, ο ύψιστος εκείνος ισχυρισμός του εγώ, ο άγιος εκείνος εγωισμός πού προστάζει να καταστραφεί η ψυχή προκειμένου να σωθεί να καταστραφεί το εμπειρικό, το φθαρτό και το χειροπιαστό προκειμένου να σωθεί το πνευματικό, το αόρατο και το άφθαρτο.

Και αυτό δεν είναι ένα πρόβλημα, είναι η οδύνη της άτομικότητας, είναι τό μυστήριο του ανθρώπου και της ανθρωπότητας, για τα μόνα πραγματικά και ακατάλυτα που υπάρχουν μέσα σε αυτούς, για την ζωντανή ψυχή, [αύτό] συνοδεύει τήν σκέψη σε όλες τις στροφές, δεν επιτρέπει στον άνθρωπο να πέσει στον θρησκευτικό λήθαργο, από αυτό, σαν το φυτό από τον σπόρο, αναπτύσσονται οι θρησκευτικές θεωρίες και τα φιλοσοφικά συστήματα• δεν είναι, άραγε, αυτή η ανάγκη και η ικανότητα για την « αναζήτηση του υψηλού» η εμφανής μαρτυρία της μη γήινης προελεύσεως του ατόμου;

π.Σέργιος Μπουλγκάκωφ
«Ο Κάρλ Μάρξ ως Θρησκευτικός τύπος»
Εκδόσεις Άθως
σελ. 24-26

Ετικέτες

π. Σέργιος Μπουλγκάκωφ - Βίος και Έργο




Ο Sergius Bulgakov γεννήθηκε στις 16 Ιουλίου του 1871 στην πόλη Livny, νότια της Μόσχας. Άν και μεγάλωσε μέσα σε θρησκευτική ατμόσφαιρα, στην αρχή της πνευματικής του πορείας ασπάσθηκε τον μαρξισμό, και μάλιστα υπό την εκδοχή του λεγομένου «νομίμου μαρξισμού».

Το πρώτο δημοσίευμα του Bulgakov επιγράφεται «Ό ρόλος της αγοράς στο καπιταλιστικό σύστημα παραγωγής» (1897). Στην συζήτηση για την δυνατότητα της αναπτύξεως του καπιταλισμού στην Ρωσσία ως σταδίου μεταβάσεως στην σοσιαλιστική οικονομία, ο Boulgakoff δέχεται την αναγκαι¬ότητα της καπιταλιστικής εξελίξεως, κυρίως στο ζήτημα της αγροτικής παραγωγής. Ωστόσο αυτή ή τοποθέτηση έρχεται σε αντίθεση με τις απόψεις τόσο των narodniki (= λαϊκιστών) όσο και των συνεπών μαρξιστών. Το βασικό έργο αυτής της περιόδου είναι το δίτομο Καπιταλισμός και Γεωργία (Αγία Πετρούπολη 1900). Επισημαίνεται σχετικά ότι η προσπάθεια (ενν. του Bulgakov) να ερμηνεύσει τα προβλήματα της γεωργίας σύμφωνα με τις μαρξιστικές κατηγορίες έδειξε σ' αυτόν τους περιορισμούς της θεωρίας (ενν. του Μάρξ) και το ανεφάρμοστο αυτής σ' αυτόν τον ιδιαίτερο τομέα της οικονομίας. Αυτή ήταν μία έκ των «έσω» κριτική του μαρξισμού.

Ακολουθεί η δεύτερη φάση της πορείας του Bulgakov, η οποία θα πρέπει να τοποθετηθεί χρονικά μεταξύ των ετών 1905-1917. Ό Bulgakov είναι τώρα Καθηγητής τής Πολιτικής Οικονομίας στο Πανεπιστήμιο του Κιέβου και στο Πανεπιστήμιο τής Μόσχας. Ορόσημο αυτής τής εποχής είναι η επανάσταση του 1905 οι ιδεολογικές ρίζες της όποιας βρίσκονται, ως ένα βαθμό, στις θεωρήσεις των «νομίμων μαρξιστών». Ακριβώς σ' αυτήν την περίοδο ο Bulgakov, υπό την επίδραση του γερμανικού ιδεαλισμού, θα απορρίψει την ανθρωπολογική και την κοινωνική έκφραση της μαρξικής κοσμοθεωρίας. Έτσι ο Ρώσσος συγγραφέας αντιτίθεται στην θεώρηση του ανθρώπου ως οικονομικής μονάδας και στην ταύτιση της ψυχολογίας του ατόμου με την ψυχολογία της τάξεως. Ένα από τα πρώτα βασικά κείμενα αυτής της περιόδου, δημοσιευμένο κατά το 1906, επιγράφεται «Ό Karl Marx ως θρησκευτικός τύπος». Από τά έργα αυτής της περιόδου θα αναφερθούν η δίτομη συλλογή άρθρων υπό την επιγραφή «Από τον μαρξισμό στον Ιδεαλισμό» (Αγία Πετρούπολη 1903), ή επίσης δίτομη συλλογή άρθρων «Δύο Πόλεις. Μελέτη περί της φύσεως τών κοινωνικών Ιδανικών» (Μόσχα 1911) , η διατριβή υπό την επιγραφή «Φιλοσοφία τής οικονομίας» (Μόσχα 1912) και το ογκώδες «Φως Ανέσπερον» (Μόσχα 1917), το οποίο είναι μία αξιόλογη συμβολή στην θρησκευτική φιλοσοφία. Στην ίδια, τέλος, εποχή ανήκει ο τόμος «Ήσυχες σκέψεις» (Μόσχα 1918), που περιλαμβάνει άρθρα των ετών 1911-1915.

Η τελευταία φάση της πνευματικής εξελίξεως του Bulgakov αρχίζει μετά την Ρωσσική Έπανάσταση του 1917 και ολοκληρώνεται στα τέλη της ζωής του. Αν και ο Bulgakov δεν ερευνά ιδιαίτερα τον χαρακτήρα της Επαναστάσεως του 1917, στον βαθμό που ασχολείται λ.χ. ο Ν. Berdiaeff (1874-1948), έχει συντελεσθεί μία βαθειά αλλαγή στην ζωή και στην σκέψη του, πράγμα που φαίνεται και από την είσοδο του στην ιερωσύνη. Είναι γνωστό ότι χειροτονήθηκε ιερέας τον Ιούνιο του 1918 στην Λαύρα του Αγ. Σεργίου παρουσία εκλεκτών φίλων, όπως του Π. Φλωρένσκυ, Ν. Μπερντγιάεφ κ.α.


Ωστόσο το γεγονός αυτό δεν σημαίνει απολύτως την μετάβαση από την φιλοσοφία στην θεολογία. Είναι ορθότερο, νομίζω, να υποστηριχθεί ότι ο Bulgakov είναι συνάμα φιλόσοφος που θεολογεί και θεολόγος που φιλοσοφεί. Μάλιστα προκαλεί εντύπωση ο ενθουσιασμός του Bulgakov τόσο κατά την περίοδο όπου ήταν μαρξιστής, όσο και κατά την περίοδο που επανήλθε στην Ορθόδοξη εκκλησία. Στη συνέχεια μετέβη στο Πανεπιστήμιο της Συμφεροπόλεως στην Κριμαία μέχρι την 1η Ιανουαρίου του 1923 οπότε και εξορίστηκε. Τότε, και συγκεκριμένα στην Γιάλτα κατά το 1922, συνέθεσε το έργο «Υπό τις επάλξεις της Χερσονήσου», το οποίο εκδόθηκε σε γαλλική μετάφραση το 1999. Από το 1925 μέχρι το 1944 ο Ρώσσος διανοητής διδάσκει ορθόδοξη δογματική στο Institut de Theologie Orthodoxe Saint-Serge στο Παρίσι. Αναφέρεται ότι όταν έφθασεν εις τον Άγιον Σέργιον «…ήτο περισσότερο γνωστός ως ο μαρξιστής οικονομολόγος παρά ως ο νεωστί μεταστραφείς και χειροτονηθείς. Διό υπήρχε πολλή αντίδρασις διά τον διορισμόν του εις το Ινστιτοτον, παρά το ότι oι πλείστοι των υποστηρικτών του ήσαν σφοδροί αντικομμουνισταί Ρώσοι μετανάσται». Βεβαίως, αργότερα, ο Bulgakov ήταν η μορφή που ενέπνεε σεβασμό και κυριαρχούσε για πολλά χρόνια στον Άγιο Σέργιο.

Στην τρίτη αυτή φάση της πνευματικής πορείας του ο Bulgakov εκδίδει δύο τριλογίες δογματικού περιεχομένου: α .Ή φλεγόμενη βάτος (Paris 1927, ρωσσ.),Ό φίλος του Νυμφίου (Paris 1927, ρωσσ.), Ή κλιμαξ του Ιακώβ (Pans 1929, ρωσσ.)και β'. Ό Παράκλητος (Paris 1936, ρωσσ.), Περί του ένσαρκωθέντος Λόγου (Paris 1943, γαλλ.), Η Νύμφη του Άρνίου (Paris 1945, ρωσσ.). 'Επίσης στην ίδια εποχή ανήκει το ευσύνοπτο L' Orthodoxie (Paris 1932). 'Εκτός αυτών, 'ιδιαίτερο φιλοσοφικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα έργα Die Tragodie der Philosophic (Darmstadt 1927, μόνον γερμ.), το οποίο αναφέρεται στην διαλεκτική της γερμανικής φιλοσοφίας του ιθ' αι., The Wisdom of God. A brief summary of sophiology (London 1937), όπου αναφέρεται ακροθιγώς ο Bulgakov στην σοφιολογική θεωρία του, και Ή Φιλοσοφία του ονόματος (L' Age d'Homme, Lausanne 1991, γαλλ.) που αποτελεί μία σημαντική συμβολή στήν φιλοσοφία τής γλώσσας.

Για την ιστορία, ας σημειωθεί ότι ο Bulgakov ήλθε και στην Ελλάδα κατά το 1936, όταν έλαβε μέρος στο Πανορθόδοξο Συνέδριο Θεολόγων στην 'Αθήνα. Τρία χρόνια αργότερα, ο π. Sergius προσβλήθηκε από καρκίνο του λάρυγγος, μετά όμως από δύο εγχειρήσεις διέφυγε τον κίνδυνο, αλλά έχασε τη φωνή του και επέζησε μέχρι τις 12 Ιουνίου 1944.


Σέργιος Μπουλγκάκωφ
«Ο Κάρλ Μάρξ ως Θρησκευτικός τύπος»
Εκδόσεις Άθως
σελ. 11-14

Ετικέτες

Κυριακή, Μαρτίου 04, 2012

π.Γ. Μπασιούδης - Λατρεία - εκκοσμίκευση δημόσιο και ιδιωτικό.



Οι ξένες κοσμοαντιλήψεις επηρεάζουν τον σύγχρονο πιστό και τον τρόπο πού θρησκεύει και τον τραβούν πρός τη «ζωή» του κόσμου. Ή προβληματική είναι γνωστή και έχει διατυπωθεί και από τον ίδιο τον Χριστό. Ωστόσο, έχει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον να παρακολουθήσει κανείς την αντιστροφή της λογικής αυτής, ως προς τον χαρακτήρα του φαινομένου της εκκοσμίκευσης. Αυτή την αντιστροφή επιχειρεί να παρουσιάσει ή Newman *, ακολουθώντας τις θέσεις και τις αναλύσεις των R. Taylor Scott, Hannah Arendt, Reinhold Niebuhr και William H.Poteat. Συμφωνά μ' αυτούς ο σημερινός πολιτισμός αντί να «τραβάει» προς το μέρος του κόσμου τον άνθρωπο,τον σπρώχνει προς την αντίθετη κατεύθυνση, την κατεύθυνση της απομόνωσης από τον κόσμο, την κατεύθυνση της απασχόλησης με το εγώ, την κατεύθυνση της αδιαφορίας για τα «κοινά».

Οι σχετικές αναλύσεις δείχνουν ότι διάφορες τάσεις στην ιστορία της Φιλοσοφίας του δυτικού πολιτισμού συνέτειναν στην έπικέντρωση του ενδιαφέροντος από το κοσμικό γίγνεσθαι στο εγώ. Στο μοναχικό ανθρώπινο υποκείμενο, που άναγάγεται έτσι σε μέτρο εκτίμησης ολόκληρου του κόσμου, ολόκληρης της πραγματικότητας. Έτσι όμως χάνεται ο χώρος της αρχαιοελληνικής «αγοράς», ο χώρος συνάντησης- ζύμωσης των ανθρώπων και του πολιτισμού τους, η δυνατότητα αλληλεπίδρασης ως πολιτιστικού μεγέθους, η κοσμική-κοσμολογική διάσταση της ζωής. Ό σημερινός άνθρωπος είναι μοναχικός, διαχωρίζοντας με επιμέλεια την ιδιωτική από τη δημόσια σφαίρα τής ζωής του.

Ό σημερινός πολιτισμός δίδει βεβαίως μεγάλη δυνατότητα έπιλογών στό είδος της φυλακής του ανθρώπου, στο είδος της μοναξιάς του, πού λέγεται ιδιωτική ζωή. Έτσι ο σύγχρονος άνθρωπος ζει συχνά μέ τίς ψευδαισθήσεις ότι διαμορφώνει ο ίδιος τη ζωή του και ότι είναι στο χέρι του νά δημιουργήσει τον «δικό του» «μικρό παράδεισο» στην ιδιωτική του ζωή. Για τη δημόσια ζωή δείχνει μικρό ένδιαφέρον, μια και αυτήν την έχουν αναλάβει οι ειδικοί επαγγελματίες του είδους: οι πολιτικοί, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, οι οικονομικές και επιχειρηματικές δυνάμεις. Ό σύγχρονος άνθρωπος εντάσσει και τη θρησκεία στην ιδιωτική σφαίρα της ζωής, και βεβαίως τη λατρεία. Έτσι φτάνουμε στό φαινόμενο της «ιδιωτικοποίησης» της λατρείας, για το οποίο διαμαρτύρεται ό Σμέμαν. Αυτή τελικά είναι και η σύγχρονη εκκοσμίκευση, μόνο πού -κατά παράδοξο τρόπο- δεν αποτελεί μια κίνηση του ανθρώπου προς τον κόσμο, αλλά μια αντίθετη κίνηση φυγής από τον κόσμο προς τον εαυτό του.

Ή κίνηση βέβαια αυτή δεν αναγνωρίζεται ως τέτοια, μια και θεωρείται «φυσιολογικό» να έχει ό καθένας την «ιδιωτική του ζωή». Ό λόγος πάλι που κάτι τέτοιο θεωρείται φυσιολογικό είναι ότι ο σύγχρονος πολιτισμός και οι κυρίαρχες αντιλήψεις στα πλαίσιά του, δεν θεωρούν ασφαλή τον δημόσιο χώρο, στερώντας έτσι από τα επιμέρους πρόσωπα τη δυνατότητα της συνάντησης και της αλληλεπίδρασης σ' ένα διαρκές και ανοιχτό πολιτιστικό γίγνεσθαι.

Ό δημόσιος χώρος καταλαμβάνεται από τις «αντικειμενικές αλήθειες» αυτού του πολιτισμού, τον αγώνα για αντικειμενικότητα και έτσι δεν υπάρχουν περιθώρια για τα άνθρώπινα πρόσωπα με τη μοναδικότητά τους. Ό,τι δεν είναι «αυτονόητο» και «αυταπόδεικτο», «πολιτικά ορθό» και οικονομικά αποδοτικό -όπως για παράδειγμα η πίστη στον Θεό- δεν έχει ουσιαστικά θέση στη σύγχρονη δημόσια ζωή, στο γίγνεσθαι του σύγχρονου πολιτισμού. Μόνο ως ιδιωτική υπόθεση μιας μερίδας πολιτών έχει τη θέση της η πίστη στον Θεό.

Σε αντίθεση μ' αυτές τις τάσεις του κυρίαρχου πολιτισμού, η χριστιανική Λειτουργία φέρνει τους ανθρώπους πιο κοντά, τους μεταβάλλει σε σύναξη του σώματος του Χριστού, σε σύναξη συγκεκριμένων και μοναδικών προσώπων, με συγκεκριμένη θέση και αποστολή μέσα στον κόσμο. Ό χώρος της Εκκλησίας είναι ένας πραγματικά δημόσιος χώρος, όπου ο καθένας έχει τον προσωπικό του χώρο παρουσίας. Ό χώρος της Εκκλησίας και της Λειτουργίας είναι η «αγορά» όπου πραγματοποιείται η αλληλεπίδραση των ανθρώπων μέσα σε κοσμικές-κοσμολογικές προοπτικές.

π. Γεώργιος Μπασιούδης
«η Δύναμη της Λατρείας»
εκδόσεις εν Πλώ - 2008
σελ. 361-363
*Aναφέρεται στην διδακτορική διατριβή της Βαπτίστριας θεολόγου Elisabeth Newman με τίτλο - «Alexander Schmemann and Orthodox Theology» 1990 - Duke University.

Ετικέτες , ,

Σύνδεσμοι

eXTReMe Tracker