Χοιροβοσκός ο Αναγνώστης

«Προπαντός η ακρίβεια, έλεγα. Κι όλο πρόσεχα να 'ναι στενό το διάφραγμα. Όταν προχώρησα στην εμφάνιση το είδα καθαρά: είχα κερδίσει τύ­πους από στιγμές ή, αλλιώς, στιγμιότυπα πού, ά­παξ κι υπήρξανε μια φορά, τίποτε, ποτέ πια, δεν θα μπορούσε να τα κατελύσει»(1).

Ετσι ο Οδυσσέας Ελύτης κερδίζει το καταστάλαγμα των καίριων στιγμών πού τον αφορούν, μεσ' από το κοίταγμα της φωτογραφικής του μηχανής. Οι «τύποι στιγμών» και η κατα­γραφή της ακρίβειας τους για την οποία πασχίζει, σαφέστατα δε συνιστούν μόνο χρονογραφία: Πίσω από το κλειστό πλαί­σιο της αποτύπωσης ξεδιακρίνονται προβλήματα, προβλέψεις, προοπτικές και ακινητοποιούνται πράξεις, πράγματα, πρόσω­πα. Άρα, το φωτογραφικό περίγραμμα δεν είναι καθόλου ορι­στικό, όπως δείχνει. Στήν παρασκιά των εικονιζόμενων ανα­φαίνεται σιγά-σιγά η γενεσιουργός ιδέα και δίπλα από το φυσικό ιστορείται η αθέατη όψη του υπέρ και του μεταφυσικού.

Αυτά, όσον αφορά στη δυνατότητα καταστολής του Χρό­νου δια της αιχμαλωσίας του, πού μας παρέχουν οι κάθε λογής απορροές του «φωτεινού θαλάμου»(2). Συμβαίνει άραγε κά­τι ανάλογο με την περίπτωση του Χαϊκού, το οποίο σε μια πρώ­τη προσέγγιση μπορεί κανείς να το θεωρήσει σαν ένα αναγνώ­σιμο φωτογραφικό στιγμιότυπο; Αυτό και άλλα διλήμματα έρ­χονται να διερευνήσουν οι σκέψεις-προτάσεις πού ακολου­θούν.


Το Χαϊκού (Haiku) είναι ιαπωνικό ποιητικό είδος ηλικίας έξι περίπου αιώνων. Απαρτίζεται από δεκαεπτά συλλαβές, οι οποίες εκφέρονται στην τρίστιχη φόρμα των 5-7 και 5 συλ­λαβών. Συλλαμβάνει κατά κανόνα μια σκηνή από το φυσικό περιβάλλον, αντιπροσωπευτική κάθε φορά μιάς από τις τέσσερις εποχές του χρόνου, και στο πρώτο κοίταγμα δεν υπάρχει τίποτα ευκολότερο από τη δόμηση ενός τέτοιου ποιήματος. Στην πράξη όμως αναδεικνύονται οι πολλαπλές δυσχέρειες της αρχιτεκτονικής του: Η με ιδιάζουσα πυκνότητα και άφαιρετικότητα καταγραφή του Καίριου πού απαιτεί, και ταυτόχρονα η εκζήτηση της ισόρροπης αρμονίας του φυσικού κόσμου με τον συναισθηματισμό του Ποιητή.

Σημειώνει χαρακτηριστι­κά ο Jean Arp (1887-1966): «Έχει (το Χαϊκού) μια συμβολική ομορφιά του πνεύματος και του αισθήματος πού έχει αφαιρέ­σει οτιδήποτε δεν είναι αναγκαίο. Είναι το δυσκολότερο εί­δος ποίησης. Φαίνεται να είναι το είδος με το όποιο μόνο η λιτότητα και η τελειότητα μπορούν να εκφρασθούν». Και ο Ευγένιος Αρανίτσης επισημαίνει: «Το χαϊκού δεν περιγράφει ούτε ερμηνεύει, πολύ λιγότερο δεν αφηγείται·μοιάζει περισ­σότερο με το στάλαγμα μιάς μοναδικής νότας, με την αστρα­πιαία (κι ωστόσο δίχως τίποτα το βίαιο) χάραξη μιας μονο­κονδυλιάς, που διαγράφεται στο κενό σαν έκλαμψη κι ύστερα σβήνει. Καθώς η τέχνη αυτή συνδέεται στενά με τον βουδι­σμό ζεν, θα μπορούσαμε να δούμε μια τέτοια έκλαμψη σαν σατόρι, μ' άλλα λόγια θα 'ταν σωστό να αντιληφθούμε τον κόσμο του χαϊκού σαν έναν καθρέφτη: Ο καθρέφτης, κατά την αρχαία ανατολίτικη ρήση, αντανακλά τα πάντα αλλά δεν συγκρατεί τίποτα» (3).

Είναι ίσως οι γοητευτικές αυτές δυσκολίες, που συντελούν, στο να έχει αποκτήσει τόσους πολλούς φίλους σε ολόκληρο πια τον κόσμο, για τούτο ακριβώς και στην Ιαπωνία λειτουρ­γεί ο «Διεθνής Σύνδεσμος Χαϊκού» (Haiku International Association). Κορυφαίος εκπρόσωπος του είδους θεωρείται ο Matsuo Bashô.
Σαν ελάχιστο δείγμα γραφής μεταγράφουμε παρακάτω από τα Αγγλικά έξι μόνον Χάϊκού των διασημότερων Ιαπώνων θεμελιωτών του είδους αυτού, τα οποία καλύπτουν (όσο και αν μπορούν να καλύψουν μια τέτοια ποιητική πλημμυρίδα) τέσσερις ολόκληρους αιώνες: Από τον 17ο αιώνα με εκφρα­στή τον Matsuo Bashô (1644-1694) μέχρι τον 20ό με εκφραστή τον Takahama Kyoshi (1874-1959). Στη μεταγραφή μας, για λό­γους πιστότητας και σεβασμού των Ιαπωνικών κανόνων για το Χαϊκού, τηρήσαμε το γνώριμο σχήμα των 5-7-5 συλλαβών, οπότε αποδίδεται -πιστεύουμε- το ζητούμενο με την δεκαεπτασύλλαβη προσαρμογή του στην ελληνική γλώσσα.

Πάνω σ' αυ­τό ο έξοχος μεταφραστής των Χαϊκού Μισέλ Φάϊς σημειώνει τα εξής αξιοπρόσεκτα: «Εχει διατυπωθεί η άποψη ότι αποτε­λεί ματαιοπονία -ή έστω δευτερεύουσας σημασίας επιδίωξη- η δεκαεπτασύλλαβη αναπνοή του ποιήματος. Νομίζω ότι αυτή η εκτίμηση συχνά υποκρύπτει μια «νόμιμη» οκνηρία· κι αυτό το υπογραμμίζω, εξυπακούεται, χωρίς να παραβλέπω τον τελείως διαφορετικό γλωσσικό «βιότοπο» της ιαπωνικής και της ελληνικής. Ωστόσο, μου φαίνεται λιγάκι ευκολία να εφησυ­χάζουμε σε προγραμματικά γλωσσολογικά εμπόδια. Και αυτό με προκαλεί, αναποδογυρίζοντας το σκηνικό, να σκεφτώ κά­ποιον Ιάπωνα ο οποίος θα αναλάμβανε να γυρίσει στη γλώσ­σα του το δημοτικό μας τραγούδι, αδιαφορώντας να βρει στη δική του λογοτεχνική παράδοση, λ.χ. κάποιο μετρικό ομόλο­γο του δεκαπεντασύλλαβου...» (4).

Matsuo Bashô (1644-1694)
Λιμνούλα παλιά·
ο βάτραχος στον ήχο
πηδά του νερού.
(σκηνή της άνοιξης)

Yosa Buson (1716-1783)
Ανοιξιάτικη
θάλασσα ολημερίς
κύμα το κύμα.
(σκηνή της άνοιξης)

Kobayashi Issa (1763-1827)
Έλα κοντά μου
μαζί με μένα παίξε
σπουργίτι ορφανό.
(σκηνή της άνοιξης)

Chiyo-ni (1703-1775)
Θήρα του δράκου
πού πετά. Μακρύτερα
σήμερα πήγε.
(σκηνή τον φθινοπώρου)

Masaoka Shiki (1867-1902)
Σκυλίσιο κορμί
πετάχτηκε χειμώνα
μες στο ποτάμι.
(σκηνή του χειμώνα)

Taκahama Kyoshi (1874-1959)
Το φίδι γλυστρά
μα τα μάτια με φθονούν
στα χόρτα κάτω.
(σκηνή τον καλοκαιριού).

---

* Οφείλουμε χάριτες στην πρέσβειρα και μεταφράστρια κ. Αριάδ­νη - Μαρία Βράϊλα, στην υπεύθυνη του Μορφωτικού Τμήματος της Ια­πωνικής Πρεσβείας στην Ελλάδα κ. Σοφία Καβουριάρηκαί στον λογο­τέχνη, φιλόλογο καί εκδότη των «Επτανησιακών Φύλλων» κ. Διονύση Σέρρα, οι οποίοι συνετέλεσαν τα μέγιστα στην άρτίωση της μελέτης αυτής.

1. Οδυσσέα Ελύτη. Ο Μικρός Ναυτίλος, Έκδ. Ικαρος, (Αθήνα 1985), σ. 103.

2. Βλ. Ρολάν Μπάρτ, Ο φωτεινός θάλαμος, (Μτφρ. Γιάννης Κρητικός), Έκδ. ΡΑΠΠΑ, (Αθήνα 1984).

3. Ευγενίου Αρανίτση,Σταγόνες, Εφημ. "Ελευθεροτυπία",28Δεκεμ­βρίου 1994, σ. 30. Ενδιαφέρουσα για το θέμα μας έκδοση είναι το βι­βλίο «Χάϊκού και Σένριου· Γιαπωνέζικα τρίστιχα", (Τα Κείμενα των λα­ών. Διεύθυνση σειράς Σωκράτης Λ. Σκαρτσής), Έκδ. Καστανιώτης, Α­θήνα 1990.

4. Μισέλ Φάϊς, Σαράντα Χάΐκού ή «Η παρατεταμένη σαγήνη του α­καριαίου». Πρόκειται για Προλογικό Σημείωμα στο βιβλίο «Χαϊκού για τη βροχή, το χιόνι, τον άνεμο, τον ήλιο, το φεγγάρι», (Μτφρ. Μισέλ Φάϊς. Εικόνες Χρόνης Μπότσογλου), Εκδ. Μπάστας-Πλέσσας, (Αθήνα 1994) σ. 6.

Ετικέτες π. Παναγιώτης Καποδίστριας

Γεώργιος Χοιροβοσκός | Τετάρτη, Ιανουαρίου 16, 2008 | 8:24 μ.μ. | Διεύθυνση Παραπομπής